پارادایم کربلا و شکل گیری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران
- توضیحات
- منتشر شده در سه شنبه, 13 آبان 1393 08:03
- نوشته شده توسط محمدمهدی خلجی
محرم، ماه نهضت بزرگ سید شهیدان و سرور اولیای خداست كه با قیام خود در مقابل طاغوت، تعلیم سازندگی و كوبندگی به بشر داد و راه فنای ظالم و شكستن ستمكار را به فدایی دادن و فدایی شدن دانست و این خود سرلوحه تعلیمات اسلام است برای ملت ما تا آخر دهر.» (صحیفه نور، ج2، ص11)
به گزارش "همدان نیوز"، عاشورا، در کتاب کهن تاریخ، تنها یک نام نیست، بلکه خورشیدی است که در آسمان بشریت می تابد و زندگی را برای همه آفریده های خداوند به ارمغان می آورد. حادثه ای نیست که غبار فراموشی بر آن بنشیند و یاد و خاطره اش را ازدل ها بزداید. موجی نیست که در نشیب آید و کفی از آن بر آب باقی بماند. آتشی نیست که با جرقه ای روشن گردد و با نسیمی، گرمای آن به سردی گراید. برقی نیست که در آسمانی طوفانی بجهد و بی درنگ خاموش شود.عاشورا مدرسه عشق و ایثار و جانفشانی است. تجسّم کمال عبودیت و عرفان، سِلم محض و اطاعت از معبود است. کعبه آمال و مجمع اسوه های کمال است. صحنه از جان گذشتگی نور رویان و افشای ماهیت پلید نار رویان است. واقعه كربلا را با تمام ویژگی های منحصر به فردش ميتوان از بزرگترين محركات انقلاب اسلامي و نهضت اسلامي ايران دانست؛ واقعهاي كه سرتاسر شور است و در دل اين شور، شعوري است كه جز با درك اين شعور، نهضت اسلامي ايران و در پي آن پيچ عظيم تاريخي توانايي تحقق كامل را نخواهد يافت. درباره تاثیر پذیری انقلاب اسلامی ایران و نهضت امام خمینی(ره) از واقعه عاشورا و قیام امام حسین(ع) تاکنون کتاب ها و مقالات گوناگونی نوشته شده است اما درباره تاثیرگذاری این حادثه عظیم بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران تاکنون کمتر مطالعه و بررسی های جدی صورت گرفته است لذا در این یادداشت کوتاه درصدد هستیم تا ببینیم که واقعه عاشورا و شکل گیری پارادایم کربلا چه تاثیری بر راهبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران داشته است.
پارادایم کربلا و شکل گیری سیاست مقاومت در سیاست خارجی:
در ابتدا باید اشاره کرد که، بیتردید اسلام دیدگاه خاصی به روابط بینالملل و سیاست خارجی در عرصه عمل و دانش و علم روابط بینالملل، از جمله نظریههای روابط بینالملل،دارد . افزون بر این، اسلام و مسلمین نقش تعیین كنندهای در شكلگیری روابط بینالملل ایفا كردهاند. بعبارت دیگر، اسلام،به فراخور ماهیت سیاسی- اجتماعیاش، دارای قواعد و مقررات مشخص و معینی در مورد چگونگی تعامل و رابطه امت اسلامی با سایر امت ها و ملت هاست.از طرفی دیگر، احیای اسلام سیاسی در دوران معاصر به ویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره)، اسلام را به صورت یك نیروی سیاسی تأثیرگذار در روابط بینالملل درآورده است.
شیعیان در سالهای بعد از جنگ دوم جهانی توسط نظامهای سیاسی عرب در محدودیت قرار داشتند. آنان علیرغم اینکه در کشورهایی چون عراق، لبنان و بحرین و اکثریت اجتماعی را تشکیل میدادند، اما سرنوشتی جز محدودیت، سرکوب و حاشیهای شدن پیدا نکردند. حتی در ایران نیز حکومت طاغوت پهلوی ، به تامین منافع دشمنان اسلام و شیعیان یعنی رژیم صهیونیستی می پرداخت. گراهام فولر بر این باور است که شیعیان خاورمیانه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به عنوان مسلمانان فراموششده جهان عرب تلقی میشدند.
نقش سیاسی و اجتماعی چنین گروههایی در تمام خاورمیانه محدود بود و هیچگونه زمینهای برای ایفای نقش سیاسی پیدا نمیکردند. انقلاب اسلامی ایران، معادله قدرت سیاسی و اجتماعی را در خاورمیانه تغییر داد. این تحول، به هویتیابی شیعیان در سایر کشورهای خاورمیانه منجر گردید. تا جائیکه برخی از تحلیلگران از جمله ولیالله نصر، چنین فرآیندی را عامل اصلی تغییر در موازنه قدرت کشورها و گروههای اجتماعی خاورمیانه میدانند . اما چگونه انقلاب اسلامی ایران توانست چنین تاثیرگذاری داشته باشد و موازنه قدرت در نظام بین الملل را به نفع جریان اسلامی تغییر دهد؟ جواب در یک چیز خلاصه می شود و آن تاسی به قیام امام حسین (ع) و تاثیر از پارادایم کربلاست.هم چنان که رهبر معظم انقلاب، در اجتماع یکصد هزار نفری بسیجیان در مصلی تهران در پاسخ به تهدیدهای غرب فرمودند: ما همانند امام حسین (ع) در این انقلاب وارد شده ایم و همانند او خارج خواهیم شد.
اما به واقع پارادایم کربلا از چه عناصری تشکیل شده و درس عاشورا برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و دیگر کشورهای مسلمان چیست؟ می توان تأكید كرد كه شكل گیری «پارادایم كربلا» بر دو پایه «هیهات من الذله» با هدف دفاع از كرامت و عزت آدمی و «كل یوم عاشورا و كل ارض كربلا» با هدف تداوم ابدی فرهنگ عاشورا در اقصی نقاط جهان توانسته است گفتمان قدرت مقاومت و بلكه سیاست مقاومت را در برابر سیاست قدرت رئالیستی غربی قرار دهد. حماسه بزرگ کربلا نشان داد که در نگاه امام حسین (ع) سازش با ظلم بی معنا است و بجای پذیرش ذلت،قیام و لو به قیمت مرگ سرخ و شهادت ترجیح داده می شود.
امروز هم عاشورا درس آموز تمامی آزادگان است و حسینیان زمان در برابر فشار یزیدیان می ایستند و با فریاد بلند "هیهات منا الذله "زیر بار ذلت و سازش نمی روند.پارادایم کربلا و شکل گیری نظریه مقاومت به عنوان یك نظریه رهایی بخش در قالب پارادایم برخورد با نظام سلطه و مبتنی بر قدرت روایت انقلاب اسلامی از اسلام ناب محمدی(ص) و نظام بین الملل است. بدون شك چنین مقاومتی - مقاومت پویای برخاسته از انقلاب اسلامی و نه مقاومت منفعلانه- برگرفته از متن قرآن و سنت رسول الله(ص) است. مقاومت ، یکی از مهم ترین درس های نهضت حضرت امام حسين (ع) است و عزت ما در سايه همين مقاومت است و هر اندازه فاصله گرفتن از اين معيار به معني نزديک شدن به ذلت و سلطه غربي هاست. لذا پارادایم کربلا نمادی از اندیشه شیعه و روحیه ایرانی محسوب می شود که قیام کربلا را مورد ستایش قرار داده و آن را سرمشق سیاسی و استراتژیک خود می داند. پارادایم کربلا با ماهیت دینی و مذهبی خود همواره خصوصا در جنگ تحمیلی الهام بخش ایرانیان و نظام جمهوری اسلامی ایران برای مقاومت در برابر تهدیدات خارجی و فشارهای سیاسی داخلی بوده است.این پارادایم بر اساس نشانه هایی از شهادت گرایی شکل گرفته است.
به تعبیر یکی از روشنفکران غربی،شيعه پرندهاي است که افق پروازش خيلي بالاتر از تيرهاي ماست. پرندهاي که دو بال دارد، يک بال سبز و يک بال سرخ، بال سبز اين پرنده مهدويت و عدالتخواهي و بال سرخ او، شهادتطلبي است که ريشه در کربلا دارد. اين دو بال شيعه را فنا ناپذير کرده است .بنابر این زبان و گفتمان سیاسی شیعه که بی تردید متاثر از کربلا و قیام امام حسین (ع) است به عنوان واکنشی در برابر ظلم و بی عدالتی محسوب می شود و لذا انقلابی که متاثر از کربلا می باشد طبیعی است که از زبان سیاسی مقاومت در برابر بحران های امنیتی و پیشبرد سیاست خارجی خود بهره ببرد.
یاداشت را این چنین به پایان می برم که، ایام محرم و صفر و تاسوعا و عاشورای حسینی ، فرصتي براي الگوگرفتن از نهضت کربلا در همه شئون زندگي اعم از فردي ، اجتماعي و فرصتی برای الگو گیری از مکتب اهل بیت (ع) در حکومت داری و نهایتا تحقق آرمان هاي نهضت کربلاست. ان شاء الله.
نویسنده: علی آزرمی دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه اصفهان