آگاهی، اولین گام برای خودمراقبتی

خودمراقبتی یک مهارت زیربنایی برای داشتن زندگی سالم و پویا و دور ماندن از ابتلا به بیماری ها به شمار می رود و آموختن آن باید از سنین کودکی آغاز و در طول زندگی تقویت شود چرا که آگاهی اولین قدم برای خودمراقبتی است.

به گزارش "همدان نیوز"، خودمراقبتی به مجموعه‌ای از فعالیت‌ها، رفتارها و تصمیماتی بیان می‌شود که هر فرد برای حفظ و ارتقای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی خود انجام می‌دهد،البته این مفهوم به معنای مشارکت فعال افراد در مراقبت از خود است.

این اصطلاح رعایت بهداشت فردی، تغذیه سالم، تحرک بدنی و خواب کافی تا مدیریت استرس، پیشگیری از بیماری‌ها، پیگیری درمان‌های پزشکی و مصرف صحیح داروها را شامل می شود بنابراین خودمراقبتی یک مهارت آموختنی است و در واقع نخستین گام برای برخورداری از یک زندگی سالم و باکیفیت محسوب می‌شود.

در دنیای امروز که بیماری‌های غیرواگیر مانند دیابت، چاقی، فشار خون و بیماری‌های روانی رو به افزایش هستند، خودمراقبتی نه‌تنها یک انتخاب فردی، بلکه یک ضرورت اجتماعی و اقتصادی است و هر فردی با هر سن و موقعیتی می‌تواند سهم موثری در سلامت خود و خانواده‌اش ایفا کند.

اختصاص یک ماه جهانی برای خودمراقبتی از سوم تیر تا دوم مرداد (۲۴ ژوئن تا ۲۴ ژوئیه) نشان‌دهنده اهمیت و ضرورت این مفهوم در سلامت عمومی است.

در واقع، خودمراقبتی پایه و اساس حفظ سلامت فردی و اجتماعی است و وقتی مردم مهارت‌ها و آگاهی لازم برای مراقبت از خود را داشته باشند، نه‌تنها کمتر بیمار می‌شوند، بلکه سبک زندگی سالم‌تری را در پیش می‌گیرند و بار بیماری‌ها بر نظام سلامت کاهش پیدا می‌کند.

خودمراقبتی یک فعالیت لحظه‌ای نیست بلکه سبک زندگی مداوم و آگاهانه است

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: هدف از نام‌گذاری این ماه به خودمراقبتی، افزایش آگاهی عمومی درباره نقش حیاتی خودمراقبتی در پیشگیری از بیماری‌ها، ارتقای سلامت روان و جسم و تشویق افراد به مسوولیت‌پذیری بیشتر در قبال سلامتی خود است.

محمد به‌نشان این بازه زمانی را فرصتی طلایی برای آموزش، فرهنگ‌سازی و یادآوری اهمیت رفتارهای سالم در زندگی روزمره دانست و افزود: نکته جالب این‌جاست که پایان این ماه یعنی ۲ مرداد (۲۴ ژوئیه) مصادف با روز جهانی خودمراقبتی است.

وی ادامه داد: انتخاب این روز یادآور ۲۴ ساعته بودن نیاز به مراقبت از خود در هر روز زندگی است یعنی خودمراقبتی، یک فعالیت لحظه‌ای نیست، بلکه سبک زندگی مداوم و آگاهانه است.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان اظهارکرد: خودمراقبتی شامل مجموعه‌ای از اقدامات آگاهانه و مسئولانه است که فرد برای حفظ و ارتقای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی خود انجام می‌دهد این اقدامات می‌تواند به شکل‌های مختلفی در زندگی روزمره نمود پیدا کند.

به نشان گفت: رعایت بهداشت فردی و محیطی مانند شست‌وشوی صحیح دست‌ها، حفظ نظافت بدن، دهان و دندان و تمیزی محل زندگی، تغذیه متعادل و سالم شامل مصرف روزانه میوه و سبزیجات، محدود کردن مصرف نمک، چربی و قند، و نوشیدن آب کافی،

فعالیت بدنی منظم متناسب با سن، شرایط جسمی و سبک زندگی هر فرد مانند پیاده‌روی روزانه، ورزش‌های سبک یا شرکت در برنامه‌های ورزشی منظم و خواب کافی و باکیفیت که یکی از ارکان سلامت روان و عملکرد مطلوب سیستم ایمنی بدن است از مصادیق خودمراقبتی به شمار می رود.

وی افزود: پیشگیری از بروز بیماری‌ها با انجام واکسیناسیون، غربالگری‌های دوره‌ای، معاینات منظم و توجه به علائم هشداردهنده بیماری‌ها، مدیریت استرس و سلامت روان با بهره‌گیری از روش‌های آرام‌سازی ذهن، حفظ تعادل کار و زندگی، برقراری روابط اجتماعی سالم و در صورت نیاز، مراجعه به متخصصان سلامت روان مورد تاکید است.

خوددرمانی با مصرف خودسرانه دارو ممنوع

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان اظهارکرد: مصرف مسوولانه داروها یعنی استفاده از دارو تنها با تجویز پزشک، رعایت دُز و مدت مصرف و پرهیز از خوددرمانی است که یکی از ارکان خودمراقبتی به شمار می رود.

به نشان، بر ضرورت پرهیز از رفتارهای پرخطر مانند استعمال دخانیات، مصرف موادمخدر، تغذیه ناسالم یا رانندگی بدون رعایت نکات ایمنی، افزایش دانش سلامت از طریق مطالعه منابع علمی معتبر، شرکت در برنامه‌های آموزشی سلامت‌محور و استفاده آگاهانه از فضای مجازی به منظور حفظ سلامتی تاکید کرد.

وی با بیان اینکه آموختن خودمراقبتی باید از سنین کودکی آغاز و در طول زندگی تقویت شود، ادامه داد: در این راستا برنامه جذب، سازماندهی و آموزش داوطلبان سلامت و سفیران سلامت به‌عنوان یکی از راهبردهای کلیدی ارتقای خودمراقبتی در سطح جامعه از سال ۱۳۹۴ در دستور کار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان قرار گرفته است.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان اضافه کرد: یک دهه گذشته صدها نفر از شهروندان علاقه‌مند در گروه‌های سنی مختلف به‌ویژه بانوان خانه‌دار، نوجوانان و دانش‌آموزان، طلاب، دانشجویان و کارکنان ادارات به‌عنوان سفیران و داوطلبان سلامت جذب شدند و به‌صورت مستمر آموزش‌هایی در حوزه‌های تغذیه سالم، تحرک بدنی، سلامت روان، پیشگیری از بیماری‌ها و ارتقای مهارت‌های خودمراقبتی دریافت کرده‌اند و این افراد، به‌عنوان بازوان اجرایی نظام سلامت در محلات و جوامع محلی، نقش ارزشمندی در ترویج رفتارهای سالم و الگوسازی برای دیگران ایفا می‌کنند.

به نشان، درباره اقدامات معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان برای خودمراقبتی گفت: هم‌زمان با گرامی‌داشت ماه جهانی خودمراقبتی، این معاونت با هدف ارتقای سواد سلامت و ترویج رفتارهای سالم در جامعه، مجموعه‌ای از برنامه‌های متنوع آموزشی، فرهنگی و مشارکتی را طراحی و اجرا کرده است.

وی همچنین از برپایی غرفه‌های سلامت در مراکز پرتردد شهری، میادین، نمازجمعه‌ها، مراکز خدمات جامع سلامت، با ارائه مشاوره تغذیه، کنترل فشار و قند خون، آموزش خودمراقبتی، سلامت روان و نمایش پوسترهای آموزشی در همدان خبرداد.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان اضافه کرد: پویش‌های آموزشی و رسانه‌ای در بستر فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی با شعار "آغازهای سالم، آینده‌ای امیدبخش" اجرا شده همچنین تولید موشن‌گرافی، اینفوگرافی، پادکست و ویدیوهای کوتاه آموزشی با محوریت مهارت‌های خودمراقبتی انجام شده است.

به نشان افزود: کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی حضوری و آنلاین برای گروه‌های هدف شامل مادران، سالمندان، بیماران مزمن، دانش‌آموزان و نوجوانان با همکاری واحدهای بهداشت روان، تغذیه، سلامت خانواده، بیماری‌ها و آموزش سلامت برگزار شده است.

وی، طراحی و اجرای مسابقات فرهنگی،هنری و ورزشی شامل مسابقه نقاشی و رنگ‌آمیزی با موضوع "من مراقب سلامتی‌ام هستم" ویژه کودکان، مسابقه عکس از سبک زندگی سالم در خانواده، مسابقه دل‌نوشته و خاطره‌نویسی درباره تجربه‌های خودمراقبتی، برگزاری پویش پیاده‌روی خانوادگی در برخی شهرستان‌ها با مشارکت شهرداری‌ها، رقابت‌های بین‌واحدی در مراکز بهداشتی با موضوع دانش خودمراقبتی، فعال‌سازی شبکه داوطلبان سلامت و سفیران نوجوان و دانش‌آموزی برای ترویج مفاهیم خودمراقبتی در سطح مدارس، مساجد، پایگاه‌های سلامت و محلات را از دیگر اقدامات برشمرد.

وی گفت: این مجموعه اقدامات، در چارچوب رویکرد سلامت‌محور نظام ارائه خدمات بهداشتی، تلاش می‌کند تا با توانمندسازی آحاد جامعه در اتخاذ سبک زندگی سالم، زمینه‌ساز کاهش بیماری‌ها، ارتقای کیفیت زندگی و افزایش خودکارآمدی در مراقبت از سلامت باشد.

کاهش بیماری‌ها ارمغان مهم خودمراقبتی

رییس گروه آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان نیز به خبرنگار ایرنا گفت: مهم‌ترین پیامد خودمراقبتی، کاهش بار بیماری‌ها و ارتقای کیفیت زندگی در سطح فردی و اجتماعی است.

دکتر ملیحه طاهری افزود: افراد با آگاهی و عمل به رفتارهای سلامت‌محور مانند تغذیه صحیح، فعالیت بدنی منظم، کنترل استرس، مراجعه به‌موقع به مراکز سلامت و مصرف صحیح داروها می‌توانند از بسیاری از بیماری‌های مزمن و قابل پیشگیری جلوگیری کرده یا روند آن‌ها را کنترل کنند.

وی اضافه کرد: این رویکرد نه‌تنها به بهبود وضعیت سلامت فرد کمک می‌کند، بلکه موجب کاهش هزینه‌های درمانی، افزایش بهره‌وری اجتماعی و توانمندی جامعه در مدیریت سلامت خود می‌شود.

خانواده اولین کلاس درس خودمراقتبی برای فرزندان

رییس گروه آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان بیان کرد: خانواده‌ها نقشی کلیدی در نهادینه‌سازی رفتارهای خودمراقبتی دارند و می‌توانند با اقدامات ساده اما مؤثر، زمینه لازم برای تربیت اعضای آگاه و سالم را فراهم کنند.

طاهری افزود: یکی مهم‌ترین اقدامات خانواده‌ها، ایجاد الگوی سالم رفتاری در خانه است یعنی والدینی که خودشان به تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم، خواب کافی و کنترل استرس پایبند باشند، بهترین الگو برای فرزندان خواهند بود.

وی ادامه داد: گفت‌وگو و آموزش مداوم درباره اهمیت مراقبت از سلامت جسم و روان متناسب با سن و درک اعضای خانواده، به‌ویژه کودکان و نوجوانان، تشویق به مسئولیت‌پذیری در مراقبت از خود مانند یادگیری روش صحیح شستن دست‌ها، مراقبت از بهداشت فردی، یا پیگیری درمان بیماری‌ها، برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های خانوادگی سالم مانند پیاده‌روی، ورزش، آشپزی سالم و مدیریت استفاده از فضای مجازی، ایجاد فضای روانی امن و حمایتگر برای بیان احساسات، کاهش استرس، پیشگیری از رفتارهای پُرخطر و تقویت عزت‌نفس فرزندان برای نهاینه کردن خود مراقتی ضروری است در واقع خانواده می‌تواند اولین کلاس درس خودمراقبتی و بهترین پایگاه برای پرورش انسان‌های سالم و مسوولیت‌پذیر باشد.

چند کار ساده برای حفظ سلامت جسم و روان

رییس گروه آموزش و ارتقاء سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان اظهار کرد: هر فرد در زندگی روزمره و در طول روز چند اقدام ساده و کاربردی را برای حفظ سلامت جسم و روان می تواند به کار بگیرد.

طاهری بیان کرد: تغذیه متعادل و سالم یعنی مصرف روزانه میوه، سبزی، غلات کامل و کاهش مصرف نمک، شکر و چربی‌های ناسالم و در گام دوم نوشیدن آب کافی یعنی هر فرد حداقل ۶ تا هشت لیوان آب در روز برای حفظ تعادل بدن و عملکرد بهتر مغز بنوشد.

وی ادامه داد: فعالیت بدنی منظم یعنی ۳۰ دقیقه پیاده‌روی یا ورزش سبک در روز، خواب کافی و منظم با هفت تا هشت ساعت خواب شبانه با کیفیت، مدیریت استرس با استفاده از تکنیک‌ تنفس عمیق، دعا، نوشتن احساسات یا صحبت با فرد مورد اعتماد، خودآزمایی و مراقبت پیشگیرانه مانند اندازه‌گیری فشار خون، قند خون یا معاینه پستان و مراجعه منظم به پزشک برای حفظ سلامت جسم و روان انسان مفید است.

رییس گروه آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان افزود: رعایت بهداشت فردی و محیطی با شستشوی دست‌ها، مراقبت از دندان‌ها و نظافت منزل، کاهش مصرف دخانیات و مواد آسیب‌رسان به بدن، روابط اجتماعی سالم و حمایتگر با داشتن تعامل خوب با خانواده، دوستان و جامعه، اختصاص زمانی برای خود یعنی انجام کارهایی که فرد را آرام و شاد می‌کند مانند مطالعه، موسیقی یا طبیعت‌گردی نقش بزرگی در پیشگیری از بیماری‌ها و ارتقای سلامت ایفا می‌کنند.

طاهری گفت: برای نهادینه‌سازی رفتارهای خودمراقبتی در دانش‌آموزان، باید از روش‌های آموزشی، تربیتی و الگوسازی استفاده کرد که متناسب با سن، نیاز و ویژگی‌های روانی آنان باشد.

وی، مهم‌ترین این روش‌ها را شامل گنجاندن مفاهیم خودمراقبتی در کتب درسی و برنامه‌های آموزشی مدارس مانند آموزش مهارت‌های زندگی، بهداشت فردی، تغذیه سالم، سلامت روان، و پیشگیری از رفتارهای پرخطر، برگزاری کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی جذاب، تعاملی و بازی‌محور استفاده از فیلم، انیمیشن، نمایش، مسابقات، نقاشی، بازی‌های گروهی و نرم افزارهای آموزشی برای آموزش مفاهیم سلامت دانست.

رییس گروه آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان همچنین بر توانمندسازی معلمان و مربیان بهداشت مدارس به‌ عنوان الگو و مربی تاکید کرد و گفت: تشکیل گروه‌های همسالان و سفیران دانش‌آموز سلامت با آموزش و تشویق دانش‌آموزان فعال به عنوان مروجان سلامت در بین همکلاسی‌ها، مشارکت خانواده‌ها و والدین با برگزاری جلسات آموزشی برای والدین و هم‌افزایی خانه و مدرسه در آموزش رفتارهای سالم از اهمیت بالایی برخوردار است.

طاهری گفت: توجه به سلامت روان دانش‌آموزان از طریق تقویت مهارت‌های خودآگاهی، مدیریت هیجان، حل مساله و ارتباط مؤثر در برنامه‌های آموزشی امکان پذیر است.

وی افزود: نهادینه‌سازی خودمراقبتی در دانش‌آموزان، سرمایه‌گذاری پایدار برای آینده‌ای سالم و توانمند در سطح جامعه است بنابراین باید برای تامین محیط مدرسه‌ای سالم، ایمن و دوستدار کودک تا دانش‌آموزان در فضایی امن، مثبت و حمایتگر رفتارهای سلامت‌محور را تمرین و تجربه کنند ضروری است.

نقش خودمراقبتی در پیشگیری از بیماری ها

رییس گروه آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان بیان کرد: خودمراقبتی نقش بسیار مهمی در پیشگیری، کنترل و کاهش شدت بسیاری از بیماری‌ها به‌ویژه بیماری‌های مزمن و شایع دارد.

طاهری افزود: مهم‌ترین بیماری‌هایی که با رفتارهای خودمراقبتی قابل پیشگیری یا کنترل هستند شامل دیابت نوع ۲ با تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم، کنترل وزن و چکاپ دوره‌ای، فشار خون بالا (پُرفشاری خون) از طریق کاهش مصرف نمک، ترک دخانیات، کنترل استرس و مصرف منظم دارو، چربی خون و بیماری‌های قلبی وعروقی با اصلاح سبک زندگی، کاهش مصرف چربی‌های اشباع و ورزش منظم می شود.

وی اضافه کرد: همچنین سرطان‌ها به‌ویژه سرطان پستان، دهانه رحم، روده بزرگ از طریق انجام غربالگری منظم، خودآزمایی، تغذیه سالم و پرهیز از عوامل خطر، بیماری‌های تنفسی مزمن مانند آسم با اجتناب از آلاینده‌ها، ترک سیگار و مصرف صحیح داروهای استنشاقی،اضطراب، افسردگی و سایر اختلالات روانی با مراقبت از سلامت روان، گفت‌وگو با مشاور، مدیریت استرس و تقویت روابط اجتماعی قابل پیشگیری است.

رییس گروه آموزش و ارتقاء سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان ادامه داد: چاقی و اضافه‌وزن از طریق کنترل رژیم غذایی، فعالیت بدنی، خواب کافی و پایش وزن، بیماری‌های عفونی قابل پیشگیری با واکسن (مانند هپاتیت، کرونا، آنفلوآنزا) با واکسیناسیون به‌موقع و رعایت بهداشت فردی، پوکی استخوان با دریافت کافی ویتامین D، کلسیم، تحرک بدنی و پرهیز از دخانیات. خودمراقبتی مؤثر، موجب کاهش نیاز به درمان‌های پرهزینه، ارتقای کیفیت زندگی و افزایش طول عمر سالم می‌شود.

ضرورت خود مراقبتی در پسا جنگ

دکتر طاهری بیان کرد: در شرایط پساجنگ، علاوه بر خدمات تخصصی سلامت روان، آموزش عمومی خودمراقبتی روانی باید بخشی جدایی‌ناپذیر از بازسازی اجتماعی و سلامت جامعه باشد چرا که این آموزش‌ها به بهزیستی روانی کمک می‌کند و از انتقال زخم‌های نسلی به آینده جلوگیری می‌نماید.

وی افزود: در دوران پساجنگ که اغلب با افزایش اضطراب، غم، فقدان، ناامنی روانی، سوگ و اختلالات استرسی همراه است، خودمراقبتی در سلامت روان اهمیت دوچندان می‌یابد.

رییس گروه آموزش و ارتقاء سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان اضافه کرد: در این شرایط، خودمراقبتی روانی کمک می‌کند تا افراد آسیب‌دیده، از مسیر ترمیم روانی عبور کرده و از بازتولید رنج جلوگیری کنند.

طاهری گفت: مهم‌ترین مؤلفه‌های خودمراقبتی روانی در دوران پساجنگ پذیرش هیجانات و احساسات طبیعی مانند غم، ترس، خشم یا احساس گناه بدون قضاوت، آگاهی از اینکه تجربه احساسات منفی بخشی از فرآیند بهبودی است، بازگشت تدریجی به نظم در خواب، تغذیه و فعالیت‌ها برای بازسازی حس کنترل و امنیت روانی است.

وی، صحبت با دیگران، ابراز احساسات با دوستان، خانواده یا گروه‌های حمایتی، شرکت در جلسات همیاری یا گروه‌درمانی برای سوگ، اضطراب یا ترومای مشترک، محدود کردن مواجهه با اخبار آسیب‌زا، پرهیز از دنبال کردن مداوم اخبار ناراحت‌کننده و تصاویر تکرارشونده از فجایع، حفظ تعادل بین آگاهی و سلامت روانی را مورد تاکید قرار داد.

رییس گروه آموزش و ارتقای سلامت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان، فعالیت بدنی منظم، انجام پیاده‌روی، ورزش سبک یا یوگا را برای کاهش اضطراب و بهبود خلق‌وخو ضروری دانست چرا که ورزش موجب ترشح اندورفین و کاهش هورمون‌های استرس می‌شود.

طاهری بیان کرد: تنفس آگاهانه و عمیق به بازگرداندن بدن از حالت جنگ‌یاگریز به حالت آرامش کمک می‌کند در عین حال تمرین شکرگزاری و تمرکز بر نکات مثبت با نوشتن روزانه‌ حتی جزئیات کوچک نکات مثبت برای تقویت امید و تاب‌آوری موثر است.

وی ادامه داد: مراجعه به روانشناس، روانپزشک یا مراکز خدمات روانی در صورت مشاهده علائمی مانند بی‌خوابی مداوم، حملات پانیک، افکار خودکشی یا انزوا، مراقبت از روابط بین‌فردی با پرهیز از خشونت و پرخاشگری یا سرزنش در روابط و حفظ ارتباط عاطفی مثبت با خانواده و اطرافیان از دیگر نکات مورد تاکید در پسا جنگ است.

رهاورد:

به طور حتم خودمراقبتی نه تنها یک ضرورت فردی برای حفظ سلامت جسمی و روانی است بلکه نقش مهمی در ارتقای کیفیت زندگی و پیشگیری از بسیاری از بیماری ها دارد در این راستا برای دستیابی به این هدف باید به سبک زندگی سالم توجه داشت و زمانی را برای توجه به خود، نیازها و آرامش روح و روان اختصاص داد که این هدف با آموزش و تمرین مستمر از سنین پایه و از مدارس دست یافتنی تر است./ ایرنا