پایگاه خبری همدان نیوز

پیش از آنکه پا به سینما بگذاری و به تماشای عظمت پیامبر مهربانی ها در فیلم «محمدرسول اله» بنشینی، با جستجوی نام آن در موتور جستجوگر اینترنت، عکس‌هایی را می بینی که گوشه گوشه این فیلم عظیم را به رخ می کشد و این عکسها هستند که تا سالها به عنوان شناسنامه فیلم «محمد رسول اله» یادآور ساخت اثری تماشایی در سینمای ایران خواهد بود؛ اما پشت هر عکس این شناسنامه، مردی است که سالها تصاویری از فیلم‌های مختلف را در تاریخ سینما و تلویزیون به ثبت رسانده است.

نادر فوقانی عکاس پیشکسوت فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی، نامی آشنا برای اهالی فرهنگ، هنر و رسانه است که عکس های او، پلان هایی از فیلم‌های متعددی را در قاب تصویر، به یادگار گذاشته است.

او که دارای مدرک درجه دو عکاسی معادل کارشناسی ارشد این رشته است، حقی بر گردن سینما و تلویزیون ایران دارد که این حق بر اهالی این عرصه پوشیده نیست.

نادر فوقانی که میهمان مردم همدان شده بود دعوت همدان نیوز را پذیرفت تا از دنیای عکاسی فیلم برای مخاطبان این رسانه بگوید.

گفتگوی پایگاه خبری همدان نیوز با نادر فوقانی را در ادامه بخوانید:

همدان نیوز: به‌عنوان اولین سؤال در چه سالی عکاسی را آغاز کردید؟

من به‌طور خیلی اتفاقی وارد دنیای عکاسی شدم. در سال 1362 مدرک دیپلم گرفتم و به‌شدت به دنبال کار بودم. همان زمان از تهران به کرج نقل‌مکان کردیم. یکی از آشنایان پدرم عکاسخانه خیلی قدیمی داشت و به سفارش پدر به این عکاسخانه رفتم، با اینکه هیچ‌گونه شناختی از عکاسی نداشتم. بعد از شش یا هفت ماه کار در عکاسخانه احساس کردم در حال یادگیری عکاسی هستم و نگاهم در حال تغییر است. 20 سال بیشتر نداشتم که مدرک درجه‌یک مهارت فنی را از اتحادیه عکاسان کرج گرفتم. به عکاسی خیلی علاقمند بودم به‌اندازه‌ای که هرروز صبح ساعت هشت به عکاسخانه می‌رفتم و ساعت 12 شب به خانه برمی‌گشتم. روز به روز علاقه‌ام به عکاسی بیشتر می‌شد، به‌ویژه به چاپ سیاه‌وسفید و عکس‌برداری با پروژکتورها و دوربین‌های قدیمی و عکاسی با نگاتیو. بعد از مدتی به سربازی رفتم، پس از بازگشت به‌تدریج به عکاسی رنگی علاقمند و وارد این حیطه شدم و همان زمان به لابراتوارهای مختلف رفتم و همزمان با عکاسی طبیعت و اجتماعی از طریق انجمن سینمای جوان به سینما معرفی شدم و فعالیتم به‌عنوان عکاس فیلم آغاز شد.

همدان نیوز: عکاسی را به‌صورت علمی در دانشگاه نیز آموخته‌اید؟

من عکاس تجربی هستم و به‌طور دانشگاهی در این رشته تحصیل نکردم اما از طریق وزارت فرهنگ و ارشاد مدرک درجه دو دریافت کردم که معادل کارشناسی ارشد عکاسی است.

همدان نیوز: اولین باری که دوربین به دست گرفته و عکاسی کردید را در یاد دارید؟

(با خنده) در همان اوایل که وارد کار عکاسی شده بودم به دلیل تازه‌وارد بودن به من اجازه نمی‌دادند که پشت دوربین بایستم و عکس بگیرم. همان روزها آقایی به عکاسخانه آمد و چون کسی نبود من او را به اصرار روی صندلی نشاندم و چراغ‌ها را روشن کردم بدون اینکه نور را بشناسم، تنها می‌توانستم نگاتیو در دوربین بگذارم. برای اینکه نگاهش سمت دوربین باشد گردن این مرد را به‌اندازه‌ای پیچاندم که صدای رگ‌هایش را می‌شنیدم. بارها به این عکس فکر کردم و با خودم می‌گفتم که ای‌کاش نگاتیو آن را برداشته بودم و همیشه خاطراتم از آن سال‌ها را زنده نگه می‌داشتم.

همدان نیوز: نخستین تجربه عکاسی فیلم شما به چه سالی برمی‌گردد؟

اولین تجربه من به‌عنوان عکاس فیلم از سال 1371 با فیلم جنگی "صلیب طلایی" به کارگردانی عبداله باکیده آغاز شد و تا امروز نزدیک به 150 فیلم سینمایی و سریال تلویزیونی را عکاسی کردم که بزرگ‌ترین پروژه عکاسی من فیلم "محمد رسول ا..." مجید مجیدی بود. سریال نرگس، میوه ممنوعه، او یک فرشته بود، بدون شرح و پایتخت 2 و 3 نیز از سریال‌های شاخصی بود که در آن‌ها به‌عنوان عکاس حضور داشتم.

همدان نیوز: چرا از بین شاخه‌های مختلف عکاسی، عکاسی فیلم را انتخاب کردید؟

سال‌ها بود که عکاسی طبیعت و اجتماعی می‌کردم و احساسم این بود که چیزی در عکس‌های من کم است. بعدها که وارد سینما شدم فهمیدم که آن کمبود، حس و حال و حرکت است. سینما محیط بسیار بزرگی است و من در این عرصه با صحنه‌هایی برخورد کردم که تابه‌حال در زندگی با آن مواجه نشده بود، مثل همین سریال «علی‌البدل»؛ با وجود اینکه سال‌هاست عکاسی می‌کنم با عوامل این فیلم به روستاهایی می‌رویم که حتی نام آن‌ها را هم نشنیده بودم. فیلم‌ها مرا با مناطق و لوکیشن‌هایی آشنا می‌کند که تابه‌حال آن‌ها را ندیده‌ام. عکاسی فیلم را انتخاب کردم چون اگر نگاه عکاسی داشته باشی زندگی در یک عکس جاری است و صدای نبض تک‌تک آدم‌ها را می‌توانی بشنوی. دنیای عکاسی فیلم دنیای محدودی نیست هرچند به نگاه عکاسی و شاعرانه نیز نیاز دارد.

همدان نیوز: در خصوص ویژگی‌های عکاسی فیلم توضیح دهید.

عکاسی فیلم یکی از شاخه‌های عکاسی است که در آن عکاس فیلم باید به همه شاخه‌ها اشراف داشته باشد و تا حدودی رشته‌های مختلف را تجربه کرده باشد چون همه این تجارب در عکاسی فیلم کاربرد دارد. بعضی مواقع در فیلم صحنه‌هایی را می‌بینی که شبیه عکاسی ورزشی، طبیعت و یا مدلینگ است. باید نور و میزانسن را بشناسی و تا حدودی کارگردانی هم بلد باشی. عکس‌هایت باید نبض داشته باشد که مخاطب بتواند با آن ارتباط برقرار کند.

کار عکاسی فیلم قبل از پیش‌تولید و تست گریم شروع می‌شود و تست گریم مرحله فوق‌العاده سختی است که با نور اشتباه و عکس بد ذهنیت بدی را در ذهن کارگردان ایجاد می‌کنی اما وقتی عکس خوب با نور خوب می‌گیری، کاراکتر به نقش نزدیک می‌شود و به کارگردان کمک می‌کند.

همدان نیوز: عکاسی فیلم در سال‌های ورود شما به این عرصه تا امروز چه تغییراتی داشته است؟

سال‌هایی که ما وارد شدیم مشکلات زیاد بود. وارد صحنه که می‌شدی آن‌قدر تجربه پشت چهره آدم‌ها بود که گاهی وقتی دوربین به دست می‌گرفتی دستانت می‌لرزید و در صحنه باید جوابگوی خیلی از این هنرمندان حرفه‌ای می‌بودی و باید پاسخ مدیر صحنه، تصویربردار، بازیگر، عوامل مختلف و از همه مهم‌تر کارگردان و تهیه‌کننده را می‌دادی.

در آن‌زمان عکس‌های عکاس فیلم را می‌فروختند؛ به طوریکه عکس‌ها را بر در و دیوار دفاتر پخش نصب می‌کردند، سینماداران عکس‌ها را می‌دیدند و بر اساس عکس‌ها برای فیلم‌ها هزینه می‌شد و سینماداران فیلم را می‌خریدند.

در آن‌زمان کار حرفه‌ای بود. چون عکاسی با نگاتیو انجام می‌شد هرکسی جرأت عکاسی فیلم را نداشت چراکه تهیه‌کننده با میلیون‌ها تومان سرمایه باید سود خود را بر اساس عکس‌های عکاس کسب می‌کرد. از وقتی دیجیتال آمد هرکسی دوربین دیجیتال دستش می‌گرفت و می‌گفت من عکاسم. امروز که به روزنامه‌ها و مجله‌ها نگاه می‌کنی حتی یک فریم عکس حرفه‌ای نمی‌بینی و عکس‌ها جلب نظر نمی‌کند. از طرفی، دیگر عکس‌ها به فیلم وفادار نیستند و آن‌قدر با نرم‌افزارها روی عکس‌ها کار می‌کنند وقتی فیلم را می‌بینی با خودت فکر می‌کنی این عکس کجای فیلم بود و رنگ و لعاب عکس هیچ ارتباطی با فیلم ندارد. به‌تازگی تکنیک HDR وارد دنیای عکاسی شده که کنتراست‌های نقاط روشن و تاریک را یکدست می‌کند. شکل قضیه عوض شده اما من سعی می‌کنم نگاهم مثل گذشته به نگاتیو باشد چون دوست دارم نگاه هنری‌ام را داشته باشم. نگاه هنری در کنار تکنیک‌های امروز، عکاسی را حرفه‌ای می‌کند. این تکنیک‌ها موجی است که همه را درگیر می‌کند. ما نه باید از این سوی بام بیفتیم و نه از آن سوی بام.

همدان نیوز: عکاسانی که امروز وارد عرصه عکاسی فیلم می‌شوند، به سمت تجربه‌آموزی از پیشکسوتان می‌روند؟

متأسفانه این گروه و موج جدیدی که وارد شدند آن‌قدر ادعا دارند که اصلاً نمی‌توان تجربه‌آموزی را به آن‌ها پیشنهاد داد اما درصدی از عکاسانی هم که جذب انجمن می‌شوند بسیار هنرمند هستند و می‌توان از نگاه آن‌ها به نفع انجمن و عکاسی فیلم استفاده کرد.

من گاهی عکس‌های فیلم‌ها را در گیشه سینما می‌بینیم، عکس همکاران در فیلم‌ها را پیگیری می‌کنم یا به نمایشگاه‌های عکس می‌روم. در نمایشگاه‌ها، عکس‌ها یکدست و تکراری است و نوع آوری و خلاقیت در عکس‌ها دیده نمی‌شود.

همدان نیوز: با توجه به ساخت آثار سینمایی و تلویزیونی در تهران، فکر نمی‌کنید عکاسی فیلم هم به پایتخت ختم می‌شود؟

متأسفانه مرکز سینما تهران است البته بسیاری شهرستان‌ها امکانات خوبی دارند و فضای آن‌ها برای تصویربرداری فیلم‌‎ها مناسب است اما عکاسانی که علاقمند هستند باید از انجمن سینمای جوان شهرستان‌ها شروع کنند و به‌مرور یاد بگیرند و جذب گروه‌های سینمایی شوند. البته باید بگویم که همه عکاسان فیلم تهرانی نیستند و برخی از شهرستان‌ها آمدند، با گروه‌ها ارتباط برقرار کردند، عضو گروه شدند و فعالیت خود را آغاز کردند.

اگر در شهرستان‌های مختلف مدیران و مسئولان حمایت کنند عکاسی فیلم، سریال و سینما توسعه پیدا می‌کند و همه فیلم‌ها در تهران ساخته نمی‌شود. چه کسی دوست دارد سه یا چهار ساعت در ترافیک سنگین تهران از لوکیشنی به لوکیشن دیگر در رفت‌وآمد باشد. ما واقعاً در همدان لذت می‌بریم. باید مسئولین همکاری بیشتری داشته باشند و حمایت کنند که همین حمایت باعث جذب فیلم‌ها به شهرستان‌ها می‌شود.

همدان نیوز: گروه‌های سینمایی و تلویزیونی نمایشگاه عکس فیلم‌ برگزار می‌کنند؟

یکی از مشکلات عکاسی فیلم عدم برگزاری نمایشگاه است. برخی تهیه‌کننده‌ها به دلیل وضعیت نامناسب اقتصادی به دنبال آدم‌های ارزان می‌گردند و تخصص برای آن‌ها مهم نیست. به دنبال عکاسی می‌گردند که روزانه 20 هزار فریم عکس بگیرد و در نهایت چند عکس را انتخاب کنند و پولی هم بابت این تعداد عکس به او ندهند. این اتفاق را چه در سینما و چه در تلویزیون شاهد هستیم. اگر تهیه‌کنندگان نگاه هنری داشته باشند قدر تک‌تک پلان‌ها را می‌دانند و به دنبال عکاس حرفه‌ای می‌گردند که عکس‌ها را ثبت کند و نمایشگاهی از عکس‌های آن فیلم را برگزار کنند، اما وقتی در ابتدا تهیه‌کننده اشتباه می‌کند و عکاس حرفه‌ای دعوت نمی‌کند عکس‌ها به‌اندازه‌ای یکدست است که نیازی به برگزاری نمایشگاه احساس نمی‌شود. عکاسی فیلم روزبه‌روز ضعیف‌تر می‌شود که به اقتصاد و نگاه تهیه‌کننده برمی‌گردد چون حرف اول را تهیه‌کننده می‌زند.

در این فرصت باید بگویم که در نظر داریم همزمان با پخش سریال علی‌البدل نمایشگاه عکس‌های این سریال را در تهران برگزار کنیم که اگر در همدان هم استقبال و حمایت شود در این استان هم برگزار خواهیم کرد.

همدان نیوز: در خصوص امنیت شغلی و اقتصادی عکاسی فیلم برای مخاطبان ما بگویید.

در سال 1371 و روزی که من قصد داشتم وارد عرصه عکاسی فیلم شوم با اکبر عالمی عکاس پیشکسوت فیلم صحبت می‌کردم که به من گفت: عکاسی، حرفه‌ای نیست که بتواند زندگی تو و خانواده‌ات را تأمین کند و باید حرفه دومت باشد. من آن زمان چون جوان، جویای نام و عاشق کار بودم متوجه این موضوع نشدم اما پس از سال‌ها به این اندرز درست و به‌جای او پی بردم. متأسفانه بعدازاین همه‌سال باید این موضوع را با جوانانی که علاقمند به ورود به این عرصه هستند در میان بگذارم.

این حرفه و در کل هنر به‌عنوان شغل اول کسی که می‌خواهد زندگی‌اش را بچرخاند، به کار نمی‌آید چون هیچ پولی از آن حاصل نمی‌شود و هنرمند همیشه از لحاظ مالی از دنیای خودش عقب‌تر است. ما در انجمن عکاسان سینما کمیته امنیت شغلی راه‌اندازی کرده‌ایم تا تدبیری اندیشیده شود که عکاسان این عرصه با فکری آسوده‌تر کار کنند اما تا به امروز اتفاقی نیفتاده که بتوان از آن دفاع کرد.

در خصوص نحوه پرداخت حقوق عکاسان فیلم هم باید بگویم که قراردادهای عکاسان به‌صورت ماهیانه است و بنابر تعداد عکس نیست. بستگی به فضای فیلمبرداری دارد. وقتی لوکیشنی با یک یا دو بازیگر ثابت دارد به تعداد عکس‌های کمتری نیاز است اما در پروژه‌های بزرگ حتی روزی 500 فریم عکس هم کم است.

همدان نیوز: برای شما چطور؟ عکاسی شغل اصلی شماست؟

متأسفانه شغل اصلی من عکاسی است و از این راه زندگی‌ام را تأمین می‌کنم.

همدان نیوز: عکاسی فیلم در ایران با دیگر سینماهای جهان تفاوتی دارد؟

با توجه به تجربه‌ای که در فیلم محمد رسول اله داشتم و عکس‌هایی که به آقای استرارو نشان می‌دادم فهمیدم که شیوه عکاسی در سینمای هالیوود نیز شبیه عکاسی در ایران است و وقتی برداشت پلان تمام می‌شود عکاس شروع به کار می‌کند. عکاسان ایران چیزی کم از عکاسان هالیوود ندارند و اگر دستشان باز باشد توانشان دو برابر عکاسان خارج از کشور است. آن‌ها وقتی عکاسی می‌کنند چندین نفر کمک دارند. در ایران این شرایط و امکانات وجود ندارد. امنیت شغلی عکاسان فیلم ایران و هالیوود فرق دارد. ممکن است در هالیوود، یک عکاس در فیلم جهانی کار کند و تمام عمرش تأمین شود چون برای انتشار عکس‌هایش حق کپی‌رایت دریافت می‌کند اما در ایران چنین شرایطی نیست و حق کپی‌رایت وجود ندارد. امتیاز عکسی که عکاس می‌گیرد همیشه برای او نیست و همه‌چیز در اختیار تهیه‌کننده است که رایگان در اختیار رسانه‌ها قرار می‌دهد و کسی پول ردوبدل نمی‌کند.

همدان نیوز: سختی‌های حضور در یک پروژه طولانی‌مدت برای شما بیشتر است یا شیرینی‌های آن؟

هر کاری سختی‌های خود را دارد اما وقتی عاشق کارت باشی به‌اندازه‌ای درگیر آن می‌شوی که سختی‌ها را حس نمی‌کنی. وقتی در یک فیلم عکسی می‌گیری که به شناسنامه آن تبدیل می‌شود و نگاهت را به مخاطب القا می‌کند، شیرینی خاصی دارد که شاید نتوان آن را با میلیون‌ها تومان عوض کرد و همین است که ما را نگه داشته تا بتوانیم کار کنیم. عکاسی فیلم برای من یک عشق و آلودگی شیرین است.

همدان نیوز: بهترین و شیرین‌ترین تجربه شما از عکاسی به کدام فیلم برمی‌گردد؟

 من فیلم‌های زیادی را عکاسی کرده و برای همه انرژی صرف کردم که بعضی فیلم‌ها مخاطب خوبی دارند و به‌تبع آن عکس‌های من نیز دیده می‌شوند. بهترین پروژه‌ای که کار کردم و عکس‌هایم دیده شد فیلم محمد رسول ا... بود که با ویتوریو استرارو فیلمبردار ایتالیایی این پروژه کار کردم و احساسم این بود که شاید کارم در حد و اندازه‌ای بوده که آقای استرارو مرا به‌عنوان عکاس معرفی کرده است. این پروژه به‌اندازه‌ای بزرگ بود که برای کسی که تشنه یادگرفتن است یک دانشگاه به شمار می‌آمد. استرارو سه اسکار جهانی دارد و هرکسی می‌توانست در این پروژه از او یاد بگیرد.

فیلم محمد رسول اله یک گروه عکاسی را می‌طلبید چون لوکیشن‌ها و بازی‌ها متفاوت بود. من به مدیر تولید و تهیه‌کننده پیشنهاد دادم که تیم عکاسی داشته باشیم اما درنهایت دیدم که من تنها عکاسی می‌کنم و تیمی وجود ندارد.

همدان نیوز: عکاسی فیلم در سینما بیشتر دیده می‌شود یا در تلویزیون؟

در سینما کار ما خیلی بیشتر از تلویزیون دیده می‌شود، چون مخاطب اول باید عکس‌های شما را ببیند و بعد بلیت بخرد و به سینما بیاید. دیده شدن عکس فیلم در تلویزیون کمتر است. البته من بعد از سال‌ها این قضیه را جا انداختم که عکاسی فیلم، سینما و تلویزیون ندارد و عکس فیلم در تلویزیون باید همان حساسیت‌ عکس‌های فیلم‌های سینمایی را داشته باشد، با مخاطب ارتباط برقرار کند و او را جذب کند. در تلویزیون هم، کسی موفق است که تیم حرفه‌ای‌تر داشته باشد. هرچه عکس بهتر و جذاب‌تر باشد شاید بتواند مخاطب بیشتری را به اثر تلویزیونی جذب کند.

همدان نیوز: ارتباط عکاس فیلم با عوامل سریال یا اثر سینمایی چگونه است؟

عکاس فیلم باید با همه ارتباط خوبی داشته باشد، هم عوامل پشت دوربین هم جلوی دوربین. باید روانشناسی جامعه و سلایق مردم را خوب بشناسد که چه نوع عکسی را بیشتر می‌پسندند. گاهی باید به بازیگران میزانسن بدهد. نگاه خودش را جهت پیشرفت قصه ارائه دهد، نه جدا از داستان. عکس باید از نگاه او کارگردانی شود که لازمه آن ارتباط با بازیگران است. باید به‌عنوان یک عکاس حرفه‌ای سخنانش را بپذیرند. باید اعتماد کنند که عکس او بهترین زاویه و بهترین نور را دارد و همین باعث می‌شود که ارتباطات مستحکم شود. من بعضی عکس‌ها را از نگاه خودم می‌گیرم اما در جهت داستان است و گاهی به شناسنامه فیلم تبدیل می‌شود.

بعضی مواقع پیش آمده که از زاویه‌ای عکاسی کرده‌ام و کارگردان بعد از دیدن عکس می‌گوید که ای‌کاش تصویربرداری از نمای آن عکس انجام شود و اگر انصاف داشته باشد اعلام می‌کند که مدیون عکاس هستم و بر اساس نمای عکس، پلان جدیدی را ضبط می‌کند و اگرنه که یک روز دیگر پلان را فیلمبرداری و با نام و نگاه خود ثبت می‌کند. برای من چندین بار پیش آمده است که کارگردان گفته عکس عکاس بهتر از پلان من است و پلان دیگری ضبط شود.

من در هر پروژه‌ای عکس‌ها را حتی به نیروهای خدماتی نشان می‌دهم چون کار، گروهی است و گاهی ممکن است که کسی نظر صحیحی بدهد و به نگاهت کمک کند در حالیکه ممکن است که عکاسی دیگر تا آخرین لحظات، عکس را به کارگردان هم نشان ندهد.

در سریال علی‌البدل هر عکسی که می‌گیرم سیروس مقدم به‌عنوان کارگردان سریال عکس‌العمل بسیار خوبی دارد. علی‌البدل دوازدهمین تجربه من با اوست. سیروس مقدم آن‌قدر خوب، مهربان و باانرژی است که هیچ‌گاه واکنش منفی نداشته و همیشه مشوقم بوده و در دفتر او خیلی از عکس‌های من روی دیوار است.

همدان نیوز: و سخن پایانی؟

عکاسی فیلم در کل هنر پیچیده و مهجوری است. وقتی به کسی می‌گویی عکاس سینما هستم می‌پرسد عکاس کدام سینما هستی؟

عکاسی فیلم با فیلمبرداری هیچ تفاوتی ندارد و با همان دقت و وسواس انجام می‌شود. گاهی سخت‌تر است. گاهی چندین نفر دست‌به‌دست هم می‌دهند تا تصویربرداری شود اما بعد از پلان همه در کادر هستند و به‌سختی می‌توانی عکس بگیری. در یک فریم باید تمام حرفت را بزنی اما در فیلمبرداری حرکت، موسیقی و دیالوگ وجود دارد. برای عکاسی فیلم ارزش زیادی قائلم و اگر بازهم به دنیا بیایم این حرفه را انتخاب خواهم کرد.

گفتگو: فرشته اکبری