پایگاه خبری همدان نیوز

تاکنون با خدا معامله کرده‌اید؟ چقدر؟ یک ریال، یک هکتار یا بیشتر و کمتراز آن. شاید سخت باشد اما شدنی است. مطمئن باشید ازاین معامله نفع می‌برید. تنها کمی همت و گذشت می‌خواهد تا بخشی از مال خود را که برای به دست آوردن آن سختی کشیدید برای شیرینی زندگی افرادی که سهمی از مادیات دنیا نداشتند ببخشید.

به گزارش "همدان نیوز"، آن وقت نام شما هم در فهرست معامله گران موفق و به اصطلاح واقفان قرارمی‌گیرد. وقف از گذشته تاکنون به‌عنوان یک میراث بزرگ و با ارزش به یادگار مانده  است ضرورت دارد برای رونق وگسترش آن و خروج از یکنواختی در آن با رویکردی نو و نگرشی جدید تنوع در آن ایجاد کرد تا بتوان در حوزه‌های مختلف از آن بهره‌برداری کرد.

ایران درباره وقف و انواع آن و اینکه از گذشته تاکنون چه تغییراتی را به خود دیده است با حجت‌الاسلام احمد شرفخانی معاون فرهنگی و اجتماعی سازمان اوقاف و امور خیریه به گفت‌و‌گو پرداخته است که می‌خوانید:

ابتدا در مورد انواع وقف توضیح دهید؟

ما دونوع وقف داریم: انتفاعی و منفعتی. انتفاعی مثل مسجدی که وقف می‌شود تا مردم از آن مکان استفاده کنند. منفعتی مثل مغازه، خانه و غیره که وقف می‌شود تا از درآمد آن زمین یا ازاجاره آن برای کارهای خیر استفاده شود. به طور کلی ما در عرصه موقوفات کارکردهای مختلفی داریم مثل کارکرد فرهنگی مذهبی، اجتماعی، خیریه، دارو و درمان و امورخیریه. در بخش فرهنگی و اجتماعی تعداد موقوفات در کشور 179824 موقوفه است که بخشی از این تعداد انتفاعی و بخش دیگر منفعتی است.

منظور از وقف با کارکرد فرهنگی و مذهبی چیست؟

یعنی مثلاً وقف برای ترویج مسائل قرآنی، مثلاً برای برنامه‌های حفظ قرآن، کتاب و غیره که اینها جزو موقوفات قرآنی هستند. یا وقف برای اهل بیت یا برای عزاداری امام حسین(ع). یکی دیگر ازکارکردهای وقف فرهنگی ، وقف برای مناسک دینی مثل اقامه نماز و ترویج فرهنگ نماز است. در حال حاضربیشترین کتابخانه‌های منابع و مرجع‌ها موقوفه هستند یعنی 420 کتابخانه. وقف برای مسائل آموزشی یکی دیگر از وقف‌های فرهنگی است که برای علم و پژوهش یا تحصیل استفاده می‌شود.

به نظر می‌رسد گاهی موضوع وقف مغفول مانده فکر نمی‌کنید برای گسترش و احیای آن باید فرهنگ‌سازی شود؟

کاملاً موافقم. در سال 1388 در کشور یک نظرسنجی علمی از همه شهرستان‌ها انجام شد که براساس آن مشخص شد که بیش از 70 درصد مردم با احکام وقف و خود وقف آشنایی ندارند. براساس خروجی این کار علمی، طرح جامع نهادینه‌سازی و فرهنگ‌سازی در سازمان اوقاف آماده شد که وظایف درون و برون سازمانی، آسیب شناسی شد و پس از آن برنامه‌ریزی برای سیاست‌ها و راهکارهابرای ترویج فرهنگ وقف که بخشی از آن استفاده ازظرفیت‌های رسانه، هنر و نهادهای آموزشی بود طراحی شدکه یکی از خروجی‌های آن برگزاری جشنواره بود که بیش از 8 هزار اثر فرهنگی و هنری تولید شد. جدای از این استفاده از ظرفیت رسانه‌ها مد نظر قرار داده شد چراکه رسانه می‌تواند درایجاد و تغییر نگرش‌ها مؤثر باشد از این رو همایش وقف و رسانه نیزشکل گرفت.

درچه مقاطع زمانی وقف با فراز و نشیب‌هایی روبه‌رو بود؟

از اول انقلاب تا سال 1389 متوسط وقف در هرسال در کشور 200 وقف جدید بود اما از ابتدای امسال تاکنون بیش از 2 هزار وقف جدید اتفاق افتاده است. سال گذشته نیز 2هزار و 800 وقف جدید اتفاق افتاد. این آمار نشان می‌دهدکه در گذشته، ما با کاهش آمار وقف روبه‌رو بودیم ولی امروز خوشبختانه آمار رشد وقف را نشان می‌دهد.

چرا؟

شاید یک از دلایل آن آسان‌سازی وقف بود یعنی تغییر نگرش مردم نسبت به موضوع وقف. در گذشته مردم فکر می‌کردند وقف برای ثروتمندان است در حالی که همه مردم می‌توانند واقف باشند. برای اینکه این موضوع نهادینه شود اقدامات وقف جمعی و مشارکتی طراحی شد و از طرفی از طریق قانونی اوراق وقفی طراحی شد که درمجلس شورای اسلامی نیز تصویب شد که در حال حاضر 2 بیمارستان تخصصی سرطان در تهران و شیراز از طریق همین اوراق مشارکت موقوفه است. یعنی هر نفر 100 هزار تومان کمک کردند. این آسان‌سازی کمک خوبی به فرهنگ‌سازی کرد.

مسأله بعدی این بود که نیازهای هر شهرستان شناسایی شد که امروزبراساس همان به مردم مشاوره وقف داده می‌شود. یا با توجه به تأکید رهبر معظم انقلاب مبنی بر اجرای امانتدارانه نیات واقفین برای تشویق مردم به وقف طرح‌هایی مثل پیوند آسمانی و مهر تحصیلی اجرا شد. همه این مسائل موجب شد وقف‌های جدید در جامعه شکل گرفته و گسترش پیدا کند.

در کشور آسیب‌ها و معضلات اجتماعی مشهود است. این امکان وجود دارد که برخی از وقف ‌ها را به این سمت و سو سوق داد؟

بله در دستور کارسازمان، این موضوع دیده شده که برای رفع معضلات اجتماعی با استفاده از وقف اقدام کنیم. البته اوقاف به تنهایی نمی‌تواند از عهده این کار برآید بلکه رسانه‌ها و ابزارهای هنری نیز باید پای کار بیایند.

کمک رسانه ها به چه شیوه ای می تواند باشد؟

رسانه می‌تواند آسیب‌ها را برجسته‌سازی کند و راهکارها را ارائه دهد که یکی از این راهکارها می‌تواند وقف باشد. یعنی نیاز جامعه مشخص می‌شود تا واقف در این راستا وقف کند. به نظر می‌رسد امروز باید معضلات اجتماعی برجسته شود تا بتوان به خیرین سمت و سو داد. برخی از معضلات باید پیشگیری شود چراکه بسیاری از آسیب‌های اجتماعی مثل افزایش سن ازدواج رو به افزایش است که باید در این زمینه آسان‌سازی شود.

تسهیل ازدواج یکی از راهکارهایی است که باید در دستور کارقرارگیرد. اولویت بعدی در مورد کارتن خواب‌ها بویژه در استان‌ها است گرچه شاید برخی ازخیرین علاقه‌مند به این موضوع نباشند اما می‌توان آنها را تشویق کرد. این کار نیزجزو سرفصل‌های ما برای تشویق و آگاه‌سازی به خیرین است. از طرفی در همه ادارات سازمان اوقاف بخشی به‌عنوان مشاوره وقف وجود دارد که اولویت‌های وقف را قبل از ثبت به واقف معرفی می‌کند چراکه به نظر می‌رسد باید به گونه‌ای وقف کرد و برای آن نیت کرد که با گذشت زمان بتوان از آن استفاده کرد در واقع نباید وقف شامل گذشت زمان شود.

برای این کار هر سال بیش از 15 هزار مبلغ در کشور اعزام می‌شوند تا نیازهای جامعه را به واقفین توجیه کنند، ‌البته در وقف‌های جدید نگاه‌ها خیلی متفاوت است یعنی سعی شده با نگاه عام تری وقف کنند.

در رویکردها چطور؟ آیا تغییری به وجود آمده؟

در چند سال اخیر رویکرد وقف خیلی تغییر کرده است مثلاً در گذشته وقف برای مسجد و عزاداری بود ولی امروز برای ازدواج و تحصیل و غیره نیز وقف می‌کنند، البته با این حال ما هنوز با نقطه مطلوب فاصله داریم که همت جمعی را می‌طلبد بویژه در عرصه آموزشی نیاز بیشتری احساس می‌شود که نیاز به فرهنگ‌سازی دارد.

در گذشته چه مشکلاتی درباره وقف‌ها و نیات واقفین وجود داشت؟

به طور کلی باید گفت یکی از چالش‌ها‌یی که وجود دارد این است که اجرای نیات با قید و بند قابل اجرا نیست یعنی گاهی واقف آنقدر برای نیت وقف خود قید زده که نمی‌توان آن را اجرا کرد مثلاً اگر با نیت ترویج فرهنگ عاشورایی وقف می‌کرد دست ما بیشتر باز بود تا اینکه محدود کند به یک موضوع خاص.

پس با این‌گونه وقف‌ها چه می‌کنید؟

تا آنجا که امکان دارد اجرا می‌کنیم اگر قابل اجرا نباشد باید مجوز شرعی از ولی فقیه یا نماینده ولی فقیه گرفت تا متناسب با نزدیک‌ترین نیتی که واقف کرده باشد آن را انجام داد و به آن عمل کرد.

برخی از وقف‌ها از سوی واقفین خارج از کشور صورت می‌گیرد با توجه به این امر درباره وقف‌های خارج از کشور توضیح دهید؟

در مورد وقف‌های خارج از کشور باید گفت که متأسفانه قوانین برخی از کشورها مثل هند اجازه نمی‌دهد تا از منافع آن در ایران بهره‌برداری کرد، ولی به طور کلی وقف‌های زیادی در خارج از کشور صورت می‌گیرد که دسترسی به برخی از آنها وجود ندارد.

پس آن وقف‌ها چه می‌شود؟

در همان کشور هزینه می‌شود یا اینکه توجهی به موقوفات نمی‌شود.

اقدامی در این زمینه صورت نگرفته است؟

چرا اقداماتی انجام داده‌ایم ولی در برخی موارد به نتیجه نرسیدیم. بهتر است واقف اگرعلاقه‌مند باشد اموالش را با نگاه انسان دوستانه مثل ساخت مدرسه منتقل کند تا در کشور املاکی را به نام خود وقف کند.

برخی از موقوفات مربوط به پایان نامه هاست درباره آنها نیز توضیح دهید؟

در کشور پایان نامه‌هایی وجود دارد که با موضوع وقف یا بقاع متبرکه است اگرفردی موضوع پایان نامه خود را با این موضوع تهیه کند که به تأیید سازمان اوقاف برسد ما از آنها حمایت می‌کنیم.

بالاخره هر موضوعی با ضعف‌ها وکاستی‌هایی روبه‌رو است شما درباره موضوع وقف با چه ضعف‌هایی روبه‌رو هستید؟

مردم ما به طور فطری علاقه‌مند به انجام کارهای خیر هستند اما آن چیزی که بعد از انقلاب اسلامی اتفاق افتاد این بود که به‌جای اینکه انفاق و نیکوکاری کامل را به مردم معرفی کنیم صدقات را که به نوعی مسکن است به مردم شناساندیم. صدقه دادن کار نیکی است اما جامع نیست و انفاق کامل به شمار نمی‌آید چون ماندگار نیست و تنها در همان مقطع می‌تواند مسکن جامعه باشد در حالی که درقرآن به وقف توصیه شده است تا از این طریق در جامعه نیازمندی نباشد و فاصله طبقاتی از بین برود.

اما به هرحال ما با ضعف‌هایی روبه‌رو هستیم، یکی از این ضعف‌ها این است که آسیبی که در دوره پهلوی به وقف زده شد به بهانه اصلاحات اراضی، بخشی از موقوفات به عنوان اموال شخصی و بخشی به‌عنوان سند شخصی در اختیار مردم قرار گرفت که بعد از انقلاب اسلامی همه سند‌ها باطل و موقوفات به صاحبانش برگردانده شد. این روند وقف آسیبی به وقف وارد کرد چون بخشی از مردم سند داشتند و باید برمی‌گشت. از طرفی بخشی از اموال موقوفه پایمال شده بود و موجب شده تا آثار سوئی ایجاد کند که مردم به سمت امور خیریه روی آوردند تا وقف.

مسأله بعدی این است که سازمان اوقاف مدت‌ها یعنی چند دهه درون‌گرا کار کرده است تا برون گرا. یعنی ارتباط زیادی با مجموعه بیرونی نداشته و این موجب شده تا فرهنگ وقف آنچنان که شایسته است نهادینه نشود در حالی که با این سابقه امروزی باید به عنوان سبد کالای مردم قرار می گرفت نه اینکه تنها کمی از مردم به این موضوع اشراف داشته باشند.

یکی دیگر از آسیب‌ها این است که در کشور بخش قابل توجهی از وقف نامه‌ها وجود دارد که نشان از تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران دارد. به این موضوع در بحث علمی و پژوهشی پرداخته نشده در حالی که اینها می‌توانستند اسناد خیلی غنی در تمدن اسلامی ما باشند حتی می‌توانستند در عرصه بین‌المللی الگو‌های بزرگ بین‌المللی باشند.

چه دستگاه‌هایی متولی فرهنگ‌سازی وقف هستند؟

خیلی از نهاد‌ها می‌توانند از ظرفیت سازمان اوقاف استفاده کنند.

چه شهرهایی در زمینه وقف پیشتاز بودند؟

از نظر درآمد، استان تهران بیشترین موقوفات را به خود اختصاص داده است. کم‌ترین درآمد هم متعلق به استان ایلام است اما از نظر تعداد موقوفات استان‌ها‌ی خراسان رضوی، اصفهان، فارس، مازندران، یزد و تهران است که بیشترین و استان‌های ایلام، کهگیلویه و بویر احمد و کردستان کم‌ترین موقوفات را دارند. البته برخی از شهرها صد‌درصد وقفی هستند و درصدی از اراضی برخی از شهرها وقفی است.